Het onderzoeksproject Human Power Plant streek op 9 januari 2025 opnieuw neer in Beverwijk voor een workshop. Daaruit ontstond een visie voor de toekomst van de staalindustrie: Schrootstad Beverwijk.
De zoektocht naar groen staal
Staal is het fundamentele materiaal van de moderne samenleving. Het zit in onze gebouwen, infrastructuur, voertuigen, machines, gereedschappen en huishoudelijke toestellen. Tegelijkertijd is de staalproductie een grootverbruiker van fossiele brandstoffen, een belangrijke bron van koolstofuitstoot, en een lokale bron van milieuverontreiniging en gezondheidsproblemen. Hoe lossen we dit dilemma op zonder opnieuw in de middeleeuwen te belanden?
Technisch gezien kan staal worden geproduceerd zonder fossiele brandstoffen, broeikasgassen of vervuiling. Beleidsmakers en ingenieurs kijken vooral naar windturbines die waterstof produceren, waarmee vervolgens vers staal kan worden gemaakt. Maar dat introduceert een nieuw dilemma: om die nieuwe infrastructuur te bouwen, is opnieuw staal nodig. Zo heeft een een 14 MW offshore windturbine per kilowattuur geproduceerde elektriciteit bijna 50 keer meer staal nodig dan een fossiele elektriciteitscentrale. [1]
We kunnen ook staal produceren met elektriciteit en staalschroot in de vlamboogoven. Dat kost ongeveer tien keer minder energie dan staalproductie met waterstof en ijzererts, zodat er ook tien keer minder windturbines nodig zijn. Helaas is het onmogelijk om al het staal op deze manier te produceren: door de voortdurende groei van de staalproductie is het aanbod van schroot altijd kleiner dan de vraag naar staal. De torens en funderingen voor al die windturbines kunnen dus maar gedeeltelijk (ongeveer 30%) uit gerecycled staal bestaan. De rest moet met steenkool en ijzererts worden gemaakt.
Het is de voortdurende groei van de staalproductie – de toenemende “staalintensiteit” van de moderne samenleving – die duurzame staalproductie onmogelijk maakt. Geen enkele technologie kan dat veranderen omdat het geen technologisch probleem is. Net zoals bosbouw alleen duurzaam kan zijn als de vraag naar hout niet groter is dan het aanbod, is staal al dan niet duurzaam afhankelijk van de balans tussen (schroot)aanbod en (staal)vraag.
Staalproductie op menskracht
De Human Power Plant onderzoekt de rol van staal in een toekomstige samenleving die volledig op menskracht draait. Staalproductie past in een ruimer onderzoeksproject naar een samenleving op menskracht – een energiebron die meestal over het hoofd wordt gezien. Menskracht is niet afhankelijk van het weer en de seizoenen. De productie ervan vraagt geen staal of fossiele brandstoffen. Menskracht neemt bovendien toe naarmate de wereldbevolking groeit. En, als we alle energie zelf moeten produceren, zullen we ons eerst en vooral afvragen hoeveel energie – en dus ook staal – we nu eigenlijk nodig hebben. Die vraag ontbreekt nu volledig in het debat.
Minder staal produceren brengt meteen resultaten op. Als we de staalproductie in evenwicht zouden brengen met de beschikbare hoeveelheid en kwaliteit van het schrootaanbod, dan zouden we alle staal uit schroot kunnen produceren – zonder dat daar fossiele brandstoffen voor nodig zijn. Op globaal niveau zouden we met het aanbod van schroot ruwweg 25-30% van de huidige staalproductie kunnen behouden. Bovendien zal het schrootaanbod de komende 40 jaar jaarlijks blijven stijgen – de meeste stalen producten blijven immers decennia in gebruik.
Een focus op menskracht maakt meteen duidelijk dat de staalproductie en -consumptie flink naar beneden moet. In theorie kan de huidige staalproductie en -consumptie op menskracht draaien met speciaal ontworpen elektrische vlamboogovens. Maar zelfs als er genoeg schroot zou zijn, hebben we 12,7 miljoen arbeidskrachten nodig. Dat is meer dan de omvang van de beroepsbevolking in Nederland en dus zouden delen van België en Duitsland moeten worden geannexeerd. Zelfs als we de staalproductie in evenwicht zouden brengen met het schrootaanbod – maximaal 30% van de totale staalproductie – hebben we nog altijd 3,81 miljoen staalarbeiders nodig.
Schrootstad Beverwijk
Staal kan ook worden hergebruikt in plaats van gerecycled. Dat kost nog veel minder energie. Bovendien komt er heel veel schroot beschikbaar in een op menskracht draaiende maatschappij omdat veel hedendaagse stalen objecten gesloopt kunnen worden. Alleen al personenauto’s zijn goed voor zowat 10-20% van de globale staalproductie (50% van de productie in IJmuiden/Beverwijk). Het slopen van auto’s bespaart ook staal in de vorm van bijvoorbeeld vangrails, verkeerslichten, parkeerautomaten, tankstations, tankwagens en olieschepen.
Het is deze oplossing die we naar voren willen schuiven in het toekomstscenario “Schrootstad Beverwijk”. Er is nog steeds staal nodig in een op menskracht draaiende maatschappij, bijvoorbeeld voor de productie van handwerktuigen, fietsen, fietsgeneratoren, stootkarren, windturbines, landbouwmachines en op menskracht voortbewogen treinstellen. Maar in plaats van schroot te hersmelten, demonteren de arbeidskrachten in Beverwijk allerlei objecten uit de industriële tijd om er nieuwe producten mee te maken.
Net zoals tijdens de middeleeuwen verwijst elke straatnaam opnieuw naar een economische bedrijvigheid. [2] In de hoofdstraat – de Wrakkenstraat – worden auto’s uit elkaar gehaald en in stukken gesneden. In de Machinebouwstraat worden door menskracht aangedreven kranen en fietsgeneratoren uitr hergebruikte onderdelen gebouwd, terwijl in de Spijkerstraat en Schroefstraat kleine ijzerwaren worden aangeboden. In andere straten worden kachels, voertuigen, werktuigen, of scharnieren gemaakt. Al deze ambachtslui worden ondersteund door ondernemers die staalschroot bewerken: ze plooien, snijden, en ontroesten staal, of boren er gaatjes in.
Overal zijn opslagplaatsen met grote voorraden schroot, aangevoerd per bakfiets, trekschuit en vrachttreinen op menskracht. Staalschroot wordt met hamer en beitel in stukken geknipt, en met voorhamers in vorm geklopt. Waar mogelijk, helpen ouderwetse windmolens een handje. Hier en daar staat ook een kleine vlamboogoven en een smederij, waar het weinige staal wordt hersmolten dat niet voor hergebruik in aanmerking komt. In Schrootstad Beverwijk is nauwelijks nog vraag naar nieuw staal, gemaakt uit ijzererts. [3]
Vormgeving
De Human Power Plant wil Schrootstad Beverwijk vormgeven in de lijn van eerdere scenario’s: enerzijds willen we de toekomst van de regio tot in detail verbeelden in teksten, tekeningen en collages. Anderzijds willen we een prototype bouwen dat deze utopische toekomstvisie belichaamt en samenvat. Voor dit scenario zien we dat prototype als een ijzerwarenwinkel uit de toekomst. Daarin presenteren we een collectie producten die uit schroot zijn gemaakt en nog steeds nodig zijn in een op menskracht draaiende maatschappij. Deze objecten maken we in samenwerking met makers en kunstenaars. Om de collectie samen te stellen, moeten we een aantal fundamentele vragen stellen:
- Welke stalen producten zijn echt nodig?
- Welke stalen producten kunnen we beschouwen als schroot?
- Hoe kunnen we de tweede groep omvormen tot de eerste groep?
We kunnen ook één stalen object als schrootvoorraad beschouwen – bijvoorbeeld een auto – en zoveel mogelijk essentiële producten daaruit proberen te maken.
[1] https://solar.lowtechmagazine.com/nl/2024/04/how-to-escape-from-the-iron-age/
[2] En net zoals vandaag de dag in Ghana: Suame Magazine: https://en.wikipedia.org/wiki/Suame_Magazine,_Kumasi
[3] Wel staan er door windkracht en houtskool aangedreven hoogovens in de duinen voor de productie van precisieonderdelen en speciale staalsoorten.
Geef een reactie